Dịch thuật: Trần Lý, Phan Hiếu, Hoàng Khang, Đức Hạnh, Ngọc Hạnh
(SCI Blog) – Thiếu DPD có thể khiến cho tác dụng phụ của một số thuốc dùng trong quá trình hoá trị trở nên nặng hơn. Nhóm thuốc này được gọi là fluoropyrimidines. Ví dụ như fluorouracil và capecitabine.
Thiếu DPD là gì?
DPD viết tắt của từ dihydropyrimidine dehydrogenase. DPD là enzyme do gan sản xuất để giúp cơ thể chuyển hóa thymine và uracil. Thymine và uracil là một trong những thành phần cấu trúc của gen.
Thiếu DPD xảy ra khi nồng độ enzyme DPD trong cơ thể thấp hoặc khi cơ thể không còn DPD. Rất hiếm khi nồng độ DPD giảm bằng không nhưng tình trạng nồng độ DPD thấp hoặc rất thấp (thiếu một phần) thì thường gặp.
Có khoảng 3 đến 5 người trong 100 người (tương đương 3-5%) thiếu DPD.
Thiếu DPD thường không có triệu chứng nên bạn có thể không biết bạn bị thiếu DPD. Triệu chứng xuất hiện khi bệnh nhân bị thiếu DPD nặng hoặc không có DPD khi còn bé. Triệu chứng bao gồm:
- động kinh
- tật đầu nhỏ
- có vấn đề về phát triển một số khả năng như đi lại, nói năng
Thiếu DPD và tác dụng phụ của capecitabine và fluorouracil
DPD giúp chuyển hóa thymine (còn được gọi là 5FU) và capecitabine (còn được gọi là Xeloda). Thymine và capecitabine là 2 loại thuốc thường dùng trong hoá trị. Thuốc này dùng để trị nhiều loại ung thư khác nhau như ung thư vú, dạ dày, đường ruột.
Mời bạn tham khảo thêm:
Khi cơ thể không có đủ DPD, những chất trong các loại thuốc này sẽ tích tụ trong cơ thể làm tăng tác dụng phụ của thuốc. Một số tác dụng phụ có thể gây ảnh hưởng đến tính mạng bệnh nhân. Các tác dụng phụ bao gồm:
- Sụt giảm tế bào máu có thể tăng nguy cơ nhiễm trùng, khó thở, và chảy máu.
- Tiêu chảy
- Đau miệng
- Nôn, buồn nôn
- Các ảnh hưởng xấu đến da dẫn đến tróc da, phồng rộp da.
Có khoảng 10 đến 20 người trong 100 người (tương đương 10-20%) bị tác dụng phụ nghiêm trọng của thymine và capecitabine. Tuy nhiên không phải ai cũng bị thiếu DPD nên cần báo cho bác sĩ về tất cả tác dụng phụ mà bạn gặp phải.
Cho đến nay những nghiên cứu cho thấy những người bị thiếu DPD sẽ gặp phải tác dụng phụ nghiêm trọng sau một vài liều đầu sử dụng fluorouracil và capecitabine.
Xét nghiệm chẩn đoán thiếu DPD
Hiện nay, những người sử dụng fluorouracil và capecitabine không được xét nghiệm thường quy kiểm tra thiếu DPD trước điều trị.
Những xét nghiệm hiện có lại không đáng tin cậy. Vì dụ như xét nghiệm chưa thể tìm ra được hết những người có khả năng dễ bị ảnh hưởng bởi tác dụng phụ. Để một xét nghiệm đạt chuẩn thì cần phải:
- chính xác
- nhanh
- dễ làm
- chi phí hợp lý
Bạn có thể xét nghiệm thông qua NHS nếu bác sĩ cho rằng bạn nên làm xét nghiệm. Ví dụ như khi bạn điều trị với fluorouracil và capecitabine và gặp phải tác dụng phụ nghiêm trọng. Một số phòng khám có thể cung cấp riêng cho bạn xét nghiệm này. Nhưng chúng tôi không thể khuyến cáo bạn một phòng khám nào.
Hãy nói chuyện với bác sĩ nếu bạn lo ngại về tình trạng thiếu DPD và nghĩ rằng bạn cần xét nghiệm chẩn đoán thiếu DPD.
Các nhà nghiên cứu đang cố gắng làm ra được xét nghiệm có thể xác định được những người có khả năng bị tác dụng phụ nghiêm trọng. Và NHS của Anh đang xem xét một nghiên cứu để quyết định xem liệu có thể triển khai xét nghiệm thường quy chẩn đoán thiếu DPD.
Nghiên cứu về xét nghiệm chẩn đoán thiếu DPD.
Các bác sĩ đang tìm hiểu một số cách khác nhau để xét nghiệm chẩn đoán thiếu DPD.
Nghiên cứu về gen DPYD
Gen DPYD là gen kiểm soát tổng hợp DPD trong cơ thể. Các bác sĩ biết rằng có rất nhiều thay đổi (đột biến) trong gen DPYD dẫn đến thiếu DPD.
Nhưng không phải tất cả những người bị tác dụng phụ nghiêm trọng của fluorouracil và capecitabine đều có những thay đổi trong gen DPYD. Có thể còn có những thay đổi khác tác động lên quá trình chuyển hoá những thuốc này
Nghiên cứu về nồng độ uracil và dihydro uracil
Các bác sĩ biết rằng thiếu DPD dẫn đến tăng nồng độ uracil và giảm nồng độ các chất dihydro uracil. Do đó họ thiết kế các xét nghiệm đo nồng độ uracil và dihydro uracil trong máu và nước tiểu.
Cần thêm nhiều những nghiên cứu khác để tìm hiểu xem những xét nghiệm này hiệu quả như thế nào.
Nghiên cứu về xét nghiệm hơi thở
Bác sĩ có thể chẩn đoán tình trạng sức khỏe bằng cách đo một số khí trong hơi thở ra của bệnh nhân. Xét nghiệm này có yêu cầu bệnh nhân uống 1 chất được chuyển hoá bởi nhiều enzyme trong đó có DPD. Khi chất này này được enzyme chuyển hóa, CO2 được tạo ra. Bác sĩ có thể đo lượng khí CO2 trong khí thở ra.
Xét nghiệm này vẫn đang còn trong giai đoạn mới của quá trình nghiên cứu và có chi phí rất cao.
Cập nhật 25/02/2020
Tham khảo DPD deficiency
Bản quyền nội dung thuộc về Cancer Research UK và quyền dịch thuật cấp cho Prof. Dr. Thích Minh Tâm
