Dịch thuật: Đăng Minh, Minh Đạt, Lê Khương, Anh Thư, Tường Khánh, Ngọc Hạnh
(SCI Blog) – Bài viết sẽ liệt kê những tác dụng phụ thường gặp của hóa trị. Những tác dụng phụ này bao gồm: ảnh hưởng đến hệ thần kinh, mệt mỏi và yếu sức, giảm số lượng tiểu cầu, tăng nguy cơ nhiễm trùng, ảnh hưởng đến thính giác, khó thở và nhợt nhạt, ăn uống không ngon miệng, ảnh hưởng đến thận, tim, gan và phổi, ảnh hưởng đến đời sống tình dục và khả năng sinh sản, buồn nôn và nôn ói, ảnh hưởng đến tóc, da và móng, ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ.
PHẦN 1
Hóa trị có thể gây ra nhiều tác dụng phụ. Bạn có thể tìm hiểu về những tác dụng phụ thường gặp của hóa trị ngay sau đây.
Hiện có khoảng hơn 100 loại thuốc hóa trị liệu khác nhau. Những thuốc khác nhau sẽ gây ra những tác dụng phụ khác nhau. Bác sĩ và điều dưỡng sẽ cho bạn biết về những tác dụng phụ mà bạn có thể gặp.
Bạn cũng nên lạc quan rằng bạn có thể sẽ không phải trải qua hết tất cả các tác dụng phụ nêu ra sau đây. Với một số bệnh nhân, tác dụng phụ có thể khá nhẹ, nhưng với số khác thì sẽ rất khó chịu. Tuy nhiên hãy nhớ rằng:
- Đa phần các tác dụng phụ đều ngắn hạn
- Tác dụng phụ sẽ biến mất từ từ sau khi chấm dứt điều trị
- Bạn có thể dùng thuốc để khống chế các tác dụng phụ
Hãy cho bác sĩ và điều dưỡng biết nếu bạn có những tác dụng phụ gây nhiều phiền toái.
Vì sao hóa trị gây ra tác dụng phụ?
Hóa trị sẽ gây tổn hại đến quá trình phân chia tế bào.
Tế bào ung thư phân chia nhanh hơn tế bào bình thường. Hóa trị sẽ gây tổn hại đến tế bào ung thư và tiêu diệt chúng.Nhưng một số tế bào bình thường cũng có thể phân chia nhanh chóng, thường thấy ở những loại tế bào cần phải tạo mới thường xuyên như da, tóc, móng tay.
Hóa trị cũng làm tổn hại đến những loại tế bào này, và gây nên tác dụng ngoài ý muốn. Tuy nhiên, những tế bào bình thường bị tổn thương vẫn có thể tự sửa chữa và phục hồi.
Tác dụng phụ muộn
Đa số những tác dụng phụ do hóa trị đều chỉ ngắn hạn và sẽ mất dần khi chấm dứt điều trị.
Nhưng với một số người, hóa trị có thể gây ra những biến đổi dài hạn cho cơ thể. Một số những biến đổi có thể kéo dài vài tháng đến vài năm sau khi kết thúc điều trị.
Những tác dụng phụ muộn có thể bao gồm mãn kinh sớm, vô sinh, thay đổi cảm giác ở vùng tay chân (bệnh khu vực thần kinh ngoại biên) và một số vấn đề về tim hay phổi. Bác sĩ và điều dưỡng phụ trách hóa trị sẽ trao đổi về nguy cơ tác dụng phụ muộn của thuốc hóa trị mà bạn đang dùng.
PHẦN 2
Sau đây là những tác dụng phụ thường gặp của hóa trị:
Ảnh hưởng đến hệ thần kinh
Một số loại thuốc hóa trị có thể làm tổn thương dây thần kinh, đặc biệt là ở tay và chân, khiến tê dây thần kinh hay gây ra cảm giác như bị kim đâm. Triệu chứng trên thường hồi phục sau khi kết thúc điều trị, nhưng có thể mất nhiều tháng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh nhân có thể chịu ảnh hưởng của tác dụng phụ này vĩnh viễn. Hãy cho bác sĩ hoặc điều dưỡng biết khi bạn thấy tê hoặc ngứa ran.
Mệt mỏi và yếu sức
Bạn có thể cảm thấy rất mệt mỏi sau khi thực hiện hóa trị. Tình trạng mệt mỏi có thể gia tăng sau mỗi đợt điều trị và có thể kéo dài vài tháng sau khi kết thúc điều trị.
Bạn cũng có thể cảm thấy yếu sức và mệt lả. Tình trạng này khiến bạn dần phờ phạc.
Giảm số lượng tiểu cầu
Bạn có thể nhận thấy những triệu chứng sau:
- Dễ bị bầm.
- Chảy máu cam.
- Chảy máu nướu khi đánh răng.
Những tình trạng trên gây ra bởi sự sụt giảm số lượng tiểu cầu, ảnh hưởng đến khả năng đông máu của cơ thể.
Hiện tượng khi số lượng tiểu cầu giảm nhiều và xuất hiện những đốm đỏ, hay vết bầm trên cánh tay hoặc chân gọi là đốm xuất huyết (petechiae).
Hãy cho bác sĩ hay điều dưỡng biết ngay lập tức nếu bạn thấy xuất hiện các đốm xuất huyết.
Bạn sẽ được truyền tiểu cầu khi số lượng tiểu cầu quá thấp. Các tiểu cầu mới sẽ bắt đầu làm việc ngay sau 15 đến 30 phút truyền.
Tăng nguy cơ nhiễm trùng
Thuốc hóa trị thường làm suy yếu tủy xương khiến cơ thể tạo ra không đủ tế bào bạch cầu để bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng.
Khi số lượng bạch cầu giảm, vi khuẩn có thể tăng sinh nhanh trong máu. Lúc này, cơ thể không đủ lượng bạch cầu để chống lại vi khuẩn. Vì vậy, một nhiễm trùng nhỏ có thể đe dọa tính mạng bệnh nhân chỉ trong vài giờ.
Bạn cần phải báo cho bác sĩ nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu nhiễm trùng như sau:
- Nhiệt độ cơ thể tăng, đến 38oC hoặc hơn.
- Bị lạnh và run.
- Đau đầu.
- Đau cơ.
- Ho.
- Đau họng.
- Đau khi tiểu.
- Thân nhiệt hạ thấp.
Bạn cần liên hệ với trung tâm y tế/ bệnh viện điều trị ung thư ngay lập tức. Một số bệnh nhiễm trùng có thể đe dọa tính mạng khi không được điều trị nhanh chóng.
Bạn có thể cần dùng kháng sinh đường tiêm hoặc truyền để kiểm soát nhiễm trùng. Thuốc viên nén có thể không đủ hiệu quả trong trường hợp nhiễm trùng nặng.
Cả bạn và bác sĩ đều không thể biết rằng cơn sốt có thể phát triển thành bệnh nặng hay không. Vì vậy, tất cả các bệnh nhiễm trùng đều cần được điều trị khẩn cấp.
Ảnh hưởng đến thính giác
Một số thuốc hóa trị có thể ảnh hướng đến thính giác nhưng thường sẽ hồi phục sau khi kết thúc điều trị. Bác sĩ có thể giảm liều hoặc thay đổi cách thức điều trị khác để kiểm soát tác dụng phụ này.
Hãy báo cho bác sĩ hay điều dưỡng biết nếu thính giác của bạn bị ảnh hưởng.
Khó thở và nhợt nhạt
Hóa trị làm giảm lượng hồng cầu, gây ra tình trạng thiếu máu. Hồng cầu chứa hemoglobin có vai trò vận chuyển oxy cung cấp cho cơ thể. Chính vì vậy, các tế bào sẽ nhận được oxy ít hơn khi số lượng tế bào hồng cầu giảm. Điều này làm bạn trở nên xanh xao và khó thở. Hãy báo với bác sĩ nếu bạn cảm thấy khó thở.
Bạn sẽ được xét nghiệm huyết học để kiểm tra lượng tế bào hồng cầu. Bạn cần phải truyền máu nếu lượng hồng cầu trong cơ thể thấp. Sau khi truyền máu, tình trạng hô hấp và nhợt nhạt sẽ được cải thiện.
Bạn cũng có thể cảm thấy mệt mỏi và buồn bã khi lượng tế bào máu ở mức thấp. Nhưng cảm xúc của bạn sẽ trở lại bình thường một khi lượng tế bào máu quay lại mức bình thường. Lượng tế bào máu của bạn sẽ thay đổi liên tục trong suốt quá trình điều trị, và kéo theo đó là cảm xúc của bạn lên xuống không ngừng.
Ăn uống không ngon miệng
Nhiều thuốc hóa trị làm bạn cảm thấy buồn nôn hay nôn mửa. Uống thuốc chống nôn sẽ giúp bạn kiểm soát tình trạng này.
Xem thêm:
Một số loại thuốc có thể làm cho niêm mạc miệng của bạn rất đau hoặc gây loét miệng. Một số cũng có thể thay đổi vị giác của bạn trong một thời gian.
Một số loại thuốc hóa trị có thể gây kích ứng niêm mạc ruột và gây tiêu chảy. Điều này thường xảy ra trong vài ngày đầu sau mỗi đợt hóa trị. Tình trạng này có thể được kiểm soát tốt với thuốc.
Một số loại thuốc hóa trị và một số loại thuốc chống nôn có thể gây ra táo bón.
Hóa trị có thể làm bạn cảm thấy không ngon miệng. Đừng quá lo lắng nếu bạn thực sự không cảm thấy muốn ăn trong vài ngày sau mỗi đợt hóa trị. Bạn có thể bù lượng calo bị mất sau đó. Tuy nhiên, bạn vẫn phải cần cung cấp nước cho cơ thể.
Bác sĩ hoặc điều dưỡng có thể trả lời bất kỳ câu hỏi nào của bạn về những loại thực phẩm mà bạn nên hoặc không nên ăn. Nếu bạn gặp phải vấn đề về chế độ ăn , tiêu hóa hoặc sụt cân, hãy gặp bác sĩ, điều dưỡng chuyên về ung thư hoặc bác sĩ dinh dưỡng.
Ảnh hưởng đến thận, gan, tim và phổi
Một vài thuốc hóa trị có thể gây ra những thay đổi trong hoạt động của thận, gan, tim hoặc phổi. Những thay đổi này có tính tạm thời và sẽ hồi phục sau khi kết thúc điều trị.
Tuy nhiên đối với một vài bệnh nhân, những thay đổi ở các cơ quan trên sẽ kéo dài. Bác sĩ sẽ cho bạn biết nếu những thuốc được sử dụng có thể gây ra bất cứ thay đổi nào trong cơ thể.
Một số loại thuốc hóa trị có thể làm tăng nguy cơ tạo thành cục máu đông. Hãy lập tức liên lạc với bệnh viện nếu bạn thấy khó thở hoặc bị sưng ở chân.
Ảnh hưởng đến đời sống tình dục và khả năng sinh sản
Thuốc hóa trị có thể ảnh hưởng đến đời sống tình dục của bạn. Bạn cảm thấy mệt mỏi và giảm đi ham muốn.
Một vài thuốc hóa trị ảnh hưởng đến khả năng sinh sản. Nếu bạn có ý định có con, hãy trao đổi với bác sĩ trước khi bắt đầu điều trị.
Buồn nôn và nôn mửa
Một số thuốc hóa trị gây ra tình trạng buồn nôn hay nôn mửa trong vài giờ sau mỗi đợt điều trị bắt đầu hay có thể kéo dài vài ngày. Tình trạng buồn nôn và nôn có thể xuất hiện muộn và thường kéo dài khoảng một tuần.
Đôi khi, triệu chứng nôn ói không xuất hiện cho đến khi bạn trải qua vài đợt hóa trị đầu tiên. Tất cả phụ thuộc vào các loại thuốc bạn dùng và các phản ứng của cơ thể. Điều này có thể khác nhau ở mỗi bệnh nhân.
Nếu bạn đang bị nôn ói khi hóa trị, hãy báo với bác sĩ hoặc điều dưỡng. Có rất nhiều loại thuốc chống nôn ói và mỗi người phù hợp với những loại thuốc khác nhau.
Ảnh hưởng đến tóc, da và móng
Một số loại thuốc hóa trị làm tóc rụng, dẫn đến tình trạng tóc mỏng hơn.
Một số loại thuốc hóa trị khác làm cho tất cả tóc trên đầu và lông trên cơ thể rụng, bao gồm cả lông mày và lông mi.
Mất tóc có thể khiến bạn lo lắng và buồn bã. Nhưng trình trạng này chỉ tạm thời và tóc sẽ bắt đầu mọc trở lại một vài tuần sau khi điều trị kết thúc.
Một số loại thuốc hóa trị có thể làm cho da khô và nhạy cảm, đôi khi gây phát ban. Bạn có thể thấy rằng da dễ bị bỏng khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hoặc phản ứng với hóa chất. Vì vậy, hãy cẩn thận khi tiếp xúc với ánh nắng và dùng kem chống nắng khi ra nắng.
Nếu có làn da khô, bạn không nên đi bơi trong khi bạn đang điều trị. Ở một số người, móng tay cũng thay đổi và trở nên khô, gồ ghề hoặc dễ gãy hoặc xuất hiện những đường trắng trên móng.
Ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ
Sau khi điều trị ung thư, một số người nhận thấy những thay đổi trong trí nhớ, sự tập trung và cách suy nghĩ. Những thay đổi này được gọi là suy giảm nhận thức nhẹ (mild cognitive impairment) hoặc rối loạn chức năng nhận thức. Một số người gọi chúng là “não hóa trị – chemo brain” hoặc “sương mù hóa trị – chemo fog”.
Không rõ chính xác nguyên nhân gây ra những thay đổi về trí nhớ và sự tập trung ở bệnh nhân ung thư. Vì vậy, gọi đây là “não hóa trị” có thể không chính xác.
Nguyên nhân của những thay đổi này có thể đến từ các phương pháp điều trị ung thư. Hoặc nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng một số người mắc bệnh ung thư có vấn đề tương tự trước khi họ bắt đầu bất kỳ điều trị nào. Vì vậy, những thay đổi này có thể là do chính ung thư gây ra.
Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm hiểu 2 chủ đề sau:
- Nguyên nhân gây ra những thay đổi này
- Giải pháp để các chuyên gia y tế và bệnh nhân ung thư có thể kiểm soát tốt nhất các triệu chứng suy giảm nhận thức.
Tham khảo thêm:
Cập nhật 27/02/2020
Tham khảo About side effects of chemotherapy
Bản quyền nội dung thuộc về Cancer Research UK và quyền dịch thuật cấp cho Prof. Dr. Thích Minh Tâm
