Dịch thuật: Minh Đạt, Minh Phạm, Tường Khánh, Ngọc Hạnh
(SCI Blog) – Phương pháp xạ trị chiếu trong chọn lọc (SIRT) dùng trong điều trị ung thư gan nguyên phát hay thứ phát. Phương pháp xạ trị này được biết đến với nhiều ưu điểm so với các phương pháp xạ trị khác. Thông qua bài này, các bạn có thể biết được những đặc điểm của phương pháp xạ trị này, các xét nghiệm liên quan trước khi thực hiện điều trị, những tác dụng phụ có thể gặp phải cũng như việc theo dõi sau khi thực hiện xạ trị.
Phương pháp xạ trị chiếu trong chọn lọc là gì?
SIRT là phương pháp xạ trị kiểm soát ung thư gan mà không thể loại bỏ bằng phẫu thuật. Đây là một loại xạ trị chiếu trong hoặc còn được gọi là phóng xạ hay nút mạch phóng xạ xuyên động mạch (trans arterial radioembolisation).
Bác sĩ đưa hạt vi cầu phóng xạ (microspheres) vào mạch máu (động mạch) nuôi gan. Các hạt này sẽ được giữ lại trong các mạch máu nhỏ trong và xung quanh vị trí ung thư và phát ra bức xạ phá hủy các tế bào ung thư.
Vì bức xạ chỉ truyền đi một vài milimet từ nơi các hạt vi cầu được giữ lại nên chỉ gây ra tổn thương rất ít lên những mô lành xung quanh.
Đối tượng được điều trị với phương pháp xạ trị chiếu trong chọn lọc
SIRT được áp dụng trong Dịch vụ y tế Quốc gia (National Health Service) ở Anh đối với ung thư ruột đã di căn sang gan từ tháng 4 năm 2019. Kỹ thuật này được thực hiện trên một số bệnh nhân bị ung thư ruột chỉ lan đến gan và không thể cắt bỏ bằng phẫu thuật và hóa trị không còn hiệu quả nữa.
SIRT có thể được áp dụng để điều trị những loại ung thư khác tại gan, chẳng hạn như ung thư gan nguyên phát. Nhưng trong những trường hợp này, SIRT vẫn chưa được hỗ trợ trong dịch vụ y tế quốc gia ở thời điểm này.
Đối với những loại ung thư khác, hoặc nếu bạn sống ở các quốc gia khác của Vương quốc Anh, bác sĩ của bạn có thể gửi yêu cầu tài trợ để xem bạn có thể thực hiện SIRT bằng dịch vụ y tế quốc gia không. Hoặc bạn có thể tiếp nhận SIRT miễn phí theo một chương trình thử nghiệm (nếu có). Hoặc bạn có thể tự chi trả để thực hiện SIRT.
Các bác sĩ tiếp tục nghiên cứu SIRT và thu thập thông tin về mức độ tác động của SIRT lên những loại ung thư khác nhau trong gan.
Xét nghiệm trước khi thực hiện xạ trị chiếu trong chọn lọc
Xét nghiệm để kiểm tra tình trạng của gan và lên kế hoạch điều trị.
Chụp CT
Chụp CT để xác định vị trí của các khối u nằm trong gan và kích thước của chúng để bác sĩ có thể đánh giá xem SIRT có phải là một lựa chọn phù hợp. Bạn có thể không cần chụp CT nếu gần đây bạn đã chụp.
Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu để kiểm tra:
- Số lượng các loại tế bào máu
- Chức năng gan và thận
- Khả năng đông máu của cơ thể.
Chụp động mạch
Chụp động mạch để có được hình ảnh nguồn cung cấp máu cho gan, xét nghiệm này khác nhau ở mỗi người. Bác sĩ (được gọi là bác sĩ chẩn đoán hình ảnh can thiệp) chặn các mạch máu nhỏ dẫn đến các khu vực khác của cơ thể như dạ dày hoặc phổi. Điều này ngăn các hạt SIRT di chuyển đến các khu vực khác của cơ thể và làm hỏng các mô khỏe mạnh. Quy trình chụp thường mất 60 đến 90 phút nhưng có thể lâu hơn.
Đầu tiên bạn có thể được cho uống thuốc an thần để giúp bạn thư giãn. Sau đó, bạn được tiêm thuốc gây tê cục bộ vào bẹn hoặc cổ tay. Bác sĩ rạch một đường nhỏ và đặt một ống thông vào động mạch.
Bác sĩ điều chỉnh ống thông vào gan thông qua hình ảnh trên x-quang. Sau đó, họ tiêm thuốc nhuộm để tất cả các mạch máu hiện lên. Bác sĩ có thể nhìn thấy hình ảnh trên màn hình. Thuốc nhuộm có thể làm ấm cơ thể bạn trong vài giây và bạn có thể cảm thấy mắc tiểu.
Bác sĩ có thể nhìn thấy các mạch máu dẫn đến các khu vực khác của cơ thể và có thể chặn chúng bằng các cuộn dây nhỏ. Điều này không gây hại cho các khu vực mà các mạch máu nhỏ này đi đến.
Quét shunt phổi
Sau khi chụp động mạch, bác sĩ tiêm chất đánh dấu phóng xạ vào ống thông. Chất đánh dấu phóng xạ có kích thước gần giống với hạt SIRT.
Sau đó, bác sĩ thực hiện việc quét tìm chất đánh dấu phóng xạ. Đây được gọi là quét shunting phổi hoặc CT SPECT. Quá trình này diễn ra trong khoảng một giờ để ghi nhận các hạt sẽ đi đâu khi bạn tiến hành điều trị. Quét shunt phổi giúp bác sĩ đánh giá mức độ an toàn của phương pháp điều trị SIRT trên bệnh nhân và từ đó cho ra quyết định có tiến hành điều trị hay không.
Bạn cần nằm thẳng trong vài giờ sau khi chụp shunt phổi nếu bác sĩ đặt ống thông vào động mạch ở háng; việc làm này sẽ giúp vết thương mau lành. Bạn thường có thể ngồi dậy liền nếu bác sĩ dặt ống thông vào động mạch ở cổ tay.
Thông thường, bạn sẽ được về nhà vào sáng hôm sau.
Việc thực hiện xạ trị chiếu trong chọn lọc diễn ra như thế nào?
Bạn có thể thực hiện SIRT khoảng một hoặc hai tuần sau khi chụp động mạch.
Đầu tiên, bạn sẽ chụp động mạch như mô tả phía trên. Bạn được dùng thuốc an thần để giúp bạn thư giãn và thuốc giảm đau để giúp bạn cảm thấy dễ chịu.
Khi ống thông đã được đặt vào đúng chỗ, bác sĩ sẽ từ từ tiêm hạt phóng xạ vào gan của bạn. Toàn bộ quá trình mất khoảng một giờ.
Khi ống thông được rút ra, bác sĩ sẽ băng vị trí đặt ống thông lại. Bạn cần nằm thẳng trong khoảng 6 giờ nếu ống thông đi vào động mạch ở háng. Hầu hết mọi người cần ở lại bệnh viện qua đêm. Điều dưỡng sẽ cho bạn thuốc giảm đau và thuốc chống nôn nếu cần.
Mời bạn xem thêm:
Bạn được chụp X-quang một ngày sau khi điều trị để kiểm tra vị trí của hạt phóng xạ.
Tác dụng phụ của phương pháp xạ trị chiếu trong chọn lọc
SIRT gây ra các tác dụng phụ nhẹ trên phần lớn bệnh nhân. Một số tác dụng phụ có thể gặp như:
- Tăng thân nhiệt
- Ớn lạnh
- Buồn nôn
- Tiêu chảy
- Đau bụng
- Đầy bụng.
Những tác dụng phụ này thường chỉ kéo dài một vài ngày. Điều dưỡng sẽ cho bạn uống thuốc để giảm các tác dụng phụ này. Liên lạc với bác sĩ hoặc bệnh viện khi nhiệt độ cơ thể bạn tăng (trên 38oC) vì bạn có thể bị nhiễm trùng.
Mệt mỏi
Mệt mỏi là một tác dụng phụ phổ biến và có thể kéo dài đến 6 tuần. Mức độ mệt mỏi thường nhẹ, vì vậy bạn vẫn có thể thực hiện các hoạt động thường ngày. Mệt mỏi ở mức độ cao khá hiếm gặp. Bạn hãy nói chuyện với điều dưỡng nếu bạn cảm thấy lo lắng.
Kích ứng ruột
Trong một số trường hợp hiếm gặp, một số lượng nhỏ các hạt dược chất phóng xạ có thể đi đến hệ thống tiêu hóa (ruột). Điều này có thể gây ra:
- Đau bụng
- Buồn nôn hoặc nôn
- Chảy máu
- Loét dạ dày
- Viêm tụy.
Để ngăn ngừa kích ứng cho dạ dày, bác sĩ sẽ cho bạn dùng thuốc chống loét trong khoảng 4 đến 8 tuần sau khi điều trị.
Viêm túi mật
Các triệu chứng bao gồm:
- Đau
- Sốt
- Buồn nôn hoặc nôn.
Tình trạng viêm có thể tự giảm bớt mà không cần điều trị; nhưng trong một vài trường hợp hiếm, bệnh nhân có thể cần phẫu thuật để cắt bỏ túi mật.
Tổn thương phổi
Nếu các hạt phóng xạ đi vào phổi, chúng có thể gây viêm. Điều này rất hiếm gặp. Bệnh nhân có thể bị ho và khó thở. Bác sĩ có thể cho bạn dùng thuốc steroid để hạn chế tác dụng phụ này.
Viêm gan
Viêm gan có thể ảnh hưởng đến hoạt động của gan và có thể xảy ra vài tuần sau khi điều trị. Bạn sẽ được xét nghiệm máu thường xuyên (xét nghiệm chức năng gan) để kiểm tra tình trạng gan.
Chức năng gan có thể tự cải thiện sau một vài tuần. Hoặc bạn có thể cần đến steroid hoặc các loại thuốc khác. Tổn thương gan có thể đe dọa tính mạng, nhưng điều này cực kỳ hiếm.
An toàn bức xạ sau khi điều trị với phương pháp xạ trị chiếu trong chọn lọc
Trong 24 giờ đầu sau khi điều trị, bạn phải rửa tay thật kỹ sau khi đi vệ sinh.
Mức phóng xạ phát ra từ các hạt là rất nhỏ. Nhưng để an toàn, bạn có thể được khuyên tránh tiếp xúc gần gũi với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai trong tuần đầu tiên sau khi điều trị. Bác sĩ cũng có thể khuyên bạn không nên ngủ chung giường với vợ hoặc chồng trong một hoặc hai đêm đầu tiên.
Lời khuyên về an toàn bức xạ ở từng bệnh viện có thể không giống nhau, vì vậy bạn nên làm theo chặt chẽ hướng dẫn từ bác sĩ hoặc điều dưỡng của chính mình.
Hầu hết các bức xạ từ các hạt sẽ biến mất trong vòng hai tuần. Các hạt tồn tại trong gan vĩnh viễn nhưng chúng vô hại.
Hãy hỏi bác sĩ hoặc điều dưỡng nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào về an toàn bức xạ.
Theo dõi sau điều trị
Chuyên gia y tế sẽ theo dõi chặt chẽ tình trạng của bệnh nhân sau khi điều trị. Việc theo dõi có khác nhau giữa các bệnh viện.
Bạn sẽ được xét nghiệm máu thường xuyên để kiểm tra chức năng của gan. Bạn có thể chụp CT khoảng 2 hoặc 3 tháng sau khi điều trị.
Bác sĩ và điều dưỡng sẽ thông báo với bạn về tần suất tái khám và chụp CT.
Cập nhật ngày 21/03/2020
Tham khảo nguồn: Selective internal radiation therapy (SIRT)
Bản quyền nội dung thuộc về Cancer Research UK và quyền dịch thuật cấp cho Prof. Dr. Thích Minh Tâm
