Dịch thuật: Hương Trần, Minh Phạm, Quách Phương Đông
Các thống kê ung thư nói lên điều gì? Nguy cơ mắc bệnh, tiên lượng sống, tỷ lệ tử vong có ý nghĩa gì?
Có bao nhiêu người được chẩn đoán mắc bệnh ung thư – tỷ lệ mới mắc (incidence)
Tỷ lệ mới mắc cho biết tổng số ca bệnh được chẩn đoán với một loại ung thư nhất định, thường được thể hiện qua số ca mắc bệnh/100.000 người trên tổng dân số.
Hơn 331.000 người được chẩn đoán mắc bệnh ung thư mỗi năm ở Anh. Tức là khoảng 910 người mỗi ngày.
Đàn ông có nhiều nguy cơ bị ung thư hơn phụ nữ. Mỗi năm, ở Anh có khoảng 167.480 đàn ông và khoảng 164.000 phụ nữ được chẩn đoán mắc bệnh ung thư.
Tỷ lệ mới mắc có thể thay đổi theo độ tuổi cũng như các yếu tố khác. Tuổi càng lớn, nguy cơ mắc bệnh ung thư càng cao, tuy nhiên con số này cũng có sự chênh lệch phụ thuộc vào từng loại ung thư cụ thể. Khoảng 2/3 loại ung thư (63%) rơi vào những người từ 65 tuổi trở lên.
Có bao nhiêu người đang sống chung với bệnh ung thư – tỷ lệ hiện mắc (prevalence)
Tỷ lệ hiện mắc cho biết tổng số ca bệnh đã được chẩn đoán mắc bệnh ung thư.
Nhiều người trong số này đã được chẩn đoán từ trước đây và có thể hiện tại họ đã khỏi bệnh, trong khi một số khác mới được chẩn đoán gần đây và vẫn đang chung sống với ung thư. Vậy tỷ lệ hiện mắc có nghĩa là tất cả những người mắc một loại ung thư tại một thời điểm cụ thể.
Tỷ lệ sống còn
Tỷ lệ sống trong ung thư có nghĩa là số% bệnh nhân còn sống sau một khoảng thời gian cụ thể.
Tỷ lệ sống trong bệnh ung thư thường được đánh giá theo các mốc 1 năm, 5 năm hoặc 10 năm. Những con số này đôi khi hơi khó hiểu, chúng có thể được hiểu là % bệnh nhân còn sống sau 1 năm, 5 năm hoặc 10 năm sau khi chẩn đoán.
Thông thường, các nhà nghiên cứu không thống kê trên từng ca bệnh để cho ra những con số cụ thể mà đây chỉ là những con số ước tính. Tỷ lệ sống 5 năm không có nghĩa là những người bệnh này sống đúng 5 năm và sau đó tử vong, và nó cũng không có nghĩa là tất cả những bệnh nhân này đều được chữa khỏi. Một vài người trong số này có thể được chữa khỏi bệnh ung thư hoàn toàn, tuy nhiên với những người khác ung thư vẫn có thể đã và sẽ quay lại. Ở một số trường hợp, ung thư có thể quay trở lại sau khoảng 5 năm.
Tỷ lệ sống 5 năm theo giai đoạn
Thỉnh thoảng bạn có thể đọc thấy tỷ lệ sống được phân theo giai đoạn ung thư, điều này có nghĩa là giai đoạn ung thư tại thời điểm chẩn đoán của các ca bệnh đã được sử dụng để tính toán tỷ lệ sống còn. Các giai đoạn của ung thư đôi khi được đơn giản hóa thành các nhóm như:
- Ung thư tại chỗ (ung thư khu trú tại khu vực đã được chẩn đoán)
- Ung thư di căn (ung thư đã lan sang một bộ phận khác của cơ thể)
Hoặc số liệu thống kê có thể đánh giá giai đoạn theo số của bệnh ung thư, như:
- Giai đoạn 1 (khối u nhỏ và tại chỗ)
- Giai đoạn 2 (khối u lớn hơn nhưng vẫn tại chỗ)
- Giai đoạn 3 (ung thư lan vào các mô xung quanh hoặc các hạch bạch huyết)
- Giai đoạn 4 (ung thư lan sang các bộ phận khác của cơ thể)
Tỷ lệ sống còn không bệnh (disease free survival)
Tỷ lệ sống còn không bệnh có nghĩa là tất cả những người mắc loại ung thư đó còn sống và khỏe mạnh (không bị tái phát ung thư) 5 năm sau khi chẩn đoán.
Số người mất vì ung thư – tỷ lệ tử vong
Tỷ lệ tử vong có nghĩa là số người đã mất vì ung thư, thường được thể hiện bằng số người mất do ung thư/100.000 người trên tổng dân số
Số liệu về số người tử vong do ung thư thường được xem xét cùng với tỷ lệ mắc và các số liệu thống kê khác. Điều quan trọng cần biết là những thống kê này khá chung chung.
Ví dụ, bạn có thể đọc rằng có 49.936 phụ nữ được chẩn đoán mắc bệnh ung thư vú ở Anh vào năm 2011. Bạn cũng có thể đọc rằng 11.643 phụ nữ đã chết vì ung thư vú cũng vào năm 2011. Nhưng hầu hết tất cả những người phụ nữ tử vong vì ung thư đã được chẩn đoán từ vài năm trước, và trong rất nhiều trường hợp họ đã sống được rất nhiều năm sau khi chẩn đoán ung thư.
Nguy cơ mắc ung thư
Nguy cơ mắc bệnh ung thư là khả năng phát bệnh hoặc tử vong vì ung thư, trong một khoảng thời gian nhất định hoặc trong suốt cuộc đời.
Nguy cơ mắc bất kỳ loại ung thư cụ thể nào thường được thể hiện dưới dạng tỷ lệ nguy cơ trong cả cuộc đời. Các nhà thống kê dựa vào các số liệu có sẵn để tìm ra nguy cơ mắc bệnh ung thư tại một số thời điểm trong cuộc sống của chúng ta.
Con số này đôi khi được viết dưới dạng tỷ lệ. Ví dụ, nguy cơ mắc bệnh ung thư phổi của một người đàn ông ở Anh là 1:14. Điều này có nghĩa là cứ 14 người đàn ông ở Anh thì có một người sẽ bị ung thư phổi vào một lúc nào đó trong cuộc đời (và 13 người còn lại sẽ không mắc).
Mời bạn xem thêm
Để thay đổi tỷ lệ này thành tỷ lệ phần trăm, chúng ta có thể dùng 100 chia cho số đó, ví dụ 100 chia cho 14 bằng 7, do đó tỷ lệ phần trăm nguy cơ mắc bệnh ung thư phổi đối với một người đàn ông ở Anh là 7%. Đây là nguy cơ tổng thể. Nguy cơ có thể cao hơn hoặc thấp hơn tuỳ theo các yếu tố cụ thể, ví dụ như bạn có hút thuốc hay không.
Nguy cơ trọn đời là một tỉ lệ thống kê tổng hợp trên nhiều độ tuổi. Điều này có nghĩa là nguy cơ mắc bệnh tăng lên khi bạn già đi. Vì vậy, nguy cơ cho một người 45 tuổi bình thường mắc bệnh ung thư phổi không phải là 1:14 nữa mà sẽ thấp hơn nhiều.
Các con số thống kê về nguy cơ ung thư không nói chính xác cho ta ai sẽ mắc bệnh ung thư, nhưng đôi khi chúng có thể giúp chúng ta biết được các nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn so với những người khác trên tổng dân số.
Các con số thống kê đối với chúng ta
Các con số thống kê không thể cho ta biết chính xác những gì sẽ xảy ra với mình. Chúng là những thông tin được áp dụng cho một nhóm người, từ đó các bác sĩ tính toán được các tỷ lệ và tiên lượng. Nhóm người này có thể là hàng chục, hàng trăm hoặc hàng ngàn người.
Vì vậy, không có con số thống kê nào có thể cung cấp cho chúng ta câu trả lời chính xác về khả năng của một bệnh ung thư cụ thể của riêng mình.
Các con số thống kê trong điều trị
Các bác sĩ đôi khi có thể dựa vào số liệu thống kê để giúp chọn phương pháp điều trị nào có lợi nhất cho người bệnh. Một số phần mềm máy tính có thể đưa ra số liệu thống kê về lợi ích của các phương pháp điều trị khác nhau. Một số phần mềm mà bạn có thể nghe nhắc đến là Adjuvant! Online hay Predict for breast cancer. Các bác sĩ có thể sử dụng các phần mềm này để dự đoán các phương pháp điều trị cụ thể sẽ hiệu quả với bạn như thế nào.
Mời bạn xem thêm
Cập nhật 05/04/2019
Nguồn tham khảo: Understanding cancer statistics — incidence, survival, mortality
Bản quyền nội dung thuộc về Cancer Research UK và quyền dịch thuật cấp cho Prof. Dr. Thích Minh Tâm